Wszystko o cholesterolu

Co to jest cholesterol i jaka jest jego rola w naszym organizmie?
Cholesterol jest związkiem tłuszczowym, który krąży we krwi w połączeniu z białkami, odpowiadającymi za jego transport po naszym organizmie. W ten sposób powstają cząsteczki zwane lipoproteinami, ich centralną część stanowi cholesterol i trójglicerydy, a otoczkę stanowią białka. Nasz organizm sam wytwarza pewną część tej substancji, a reszta dostarczana jest z pokarmem, głównie pochodzenia zwierzęcego, gdyż w roślinach, owocach, warzywach, ziarnach zbóż nie występuje. Powszechnie pokutuje przekonanie, że cholesterol jest związkiem niebezpiecznym dla zdrowia i życia człowieka, ale to nie substancja sama w sobie jest szkodliwa, lecz jej zbyt wysoki poziom, a właściwie nieodpowiedni stosunek frakcji HDL do LDL.
Organizm produkuje ok. 0,5-1,0 g cholesterolu na dobę i to wystarcza do zaspokojenia potrzeb. Głównie produkowany jest w wątrobie, ale także w jelicie cienkim i skórze. Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, występuje w każdej komórce wchodząc w skład struktury błony komórkowej, jest składnikiem osłonek mielinowych nerwów. Przy jego udziale powstają hormony steroidowe, takie jak: progesteron, kortyzon, aldosteron, testosteron i estradiol, które odpowiedzialne są za prawidłowe funkcjonowanie układu płciowego zarówno kobiet jak i mężczyzn. Ponadto przy jego udziale powstają kwasy żółciowe, które odpowiedzialne są za prawidłowe procesy trawienia. Cholesterol jest także niezbędny do produkcji i przyswajania witaminy D, odpowiedzialnej za stan naszego układu kostnego.
Czym jest tzw. „dobry” i „zły” cholesterol?
Cholesterol jest tłuszczem, w związku z czym nie rozpuszcza się we krwi, aby być transportowany po całym organizmie musi połączyć się z białkami, tworzą się lipoproteiny. Powstają dwa główne typy:

• lipoproteina o małej gęstości – LDL
• lipoproteina o dużej gęstości – HDL

Różnią się one między sobą stosunkiem tłuszczu do białka w każdej cząsteczce. LDL zawiera więcej tłuszczu jest więc głównym nośnikiem cholesterolu w organizmie. Cząsteczki LDL określane są powszechnie jako „zły”, a HDL jako „dobry” cholesterol. Frakcja LDL jest odpowiedzialna za dostarczanie cholesterolu do komórek, pobiera ona jednak tylko tyle cholesterolu ile potrzebuje, a nadmiar wychwytywany jest przez frakcję HDL i transportowany do wątroby. Tutaj z części produkowane są kwasy żółciowe, a reszta – jeżeli nie jest zbyt duża – ulega rozkładowi i jest wydalana z organizmu przez jelito cienkie i grube. HDL usuwa również nadmiar cholesterolu z płytek miażdżycowych, dzięki czemu opóźnia ich narastanie. Wiemy już zatem dlaczego HDL jest „dobry”. Z kolei LDL, gdy jest go zbyt dużo gromadzi się w ścianach tętnic i rozpoczyna proces powstawania blaszki miażdżycowej, która może przyczynić zawału mięśnia sercowego bądź udaru mózgu, dlatego zyskał miano „złego” cholesterolu. Wysoki poziom frakcji LDL z reguły świadczy o zwiększonym ryzyku choroby niedokrwiennej serca.

Ciekawe jest to, że każda z tych frakcji jest nam potrzebna, „zły” cholesterol bowiem wiąże i transportuje wolne cząsteczki cholesterolu do komórek narządów naszego ciała, a „dobry” zabiera nadmiar cholesterolu z komórek i transportuje do wątroby gdzie jest metabolizowany. Wniosek wynika z tego taki, iż aby nasz organizm funkcjonował bez problemów potrzeba dużego stężenia HDL i niskiego LDL.

Jakie powinien być prawidłowy poziom cholesterolu?
Cholesterol mierzony jest miligramach na decylitr krwi (md/dl) oraz w milimolach na litr (mmol/l). O prawidłowym poziomie cholesterolu we krwi mówi się wtedy, gdy całkowity cholesterol jest niższy niż 200 mg/dl (ok. 5 mmol/l), a frakcja HDL (tzw. „dobry” cholesterol) wynosi 40 mg/dl (ok. 1 mmol/l) lub jest wyższa. Stężenia LDL powinno być niższe nić 135 mg/dl (ok. 3,37 mmol/l).
Lekarze nie zalecają dążenia do uzyskania jak najniższego poziomu cholesterolu we krwi, ale do uzyskania odpowiednich wartości HDL i LDL, gdyż każda z tych frakcji jest nam potrzebna, aby nasz organizm funkcjonował bez problemów potrzeba dużego stężenia HDL i niskiego LDL. Pierwsze badanie poziomu cholesterolu zalecane jest ok. 20 roku życia, a każde kolejne raz na 3-5 lat, natomiast po ukończeniu 40 roku życia, co 2 lata. Co roku powinni badać się cukrzycy, palacze, pacjenci z nadciśnieniem, a także osoby, u których choroby serca są dziedziczne.
Czym może grozić zbyt wysoki poziom cholesterolu?
Zaburzenia przemiany materii polegające na zbyt wysokim poziomie cholesterolu nazywane są hipercholesterolemią. Bardzo często do pewnego etapu przebiega ona bezobjawowo. Po pewnym czasie dochodzi do odkładania się złogów cholesterolu w ścianach tętnic, a to prowadzi do miażdżycy. Tętnice stają się mniej elastyczne, a ich przekrój się zmniejsza. Dotyczy to głównie tętnic wieńcowych, które odpowiedzialne są za transportowanie tlenu i krwi do serca. Prowadzi to do niedotlenienia mięśnia sercowego, które może objawiać się bólem w klatce piersiowej. Zwężenia światła tętnicy może również doprowadzić do zaczopowania jej przez zakrzep, co z kolei blokuje przepływ krwi i może spowodować zawał serca. Jednym słowem podwyższony poziom cholesterolu może przyczynić się do rozwoju choroby wieńcowej. Miażdżyca dotyczy również naczyń obwodowych i mózgowych, zaczopowanie naczyń w mózgu może prowadzić do udaru. Zmiany miażdżycowe powstają również w innych organach, powodując np. niedokrwienie kończyn lub uszkodzenie siatkówki oka. Niestety miażdżycy nie można wyleczyć, można jedynie spowolnić jej postępowanie do minimum, ograniczając spożywanie zbyt dużej ilości posiłków bogatych w cholesterol, przestając palić wyroby tytoniowe oraz zwiększając swój dotychczasowy wysiłek fizyczny.
Jak zadbać o prawidłowy poziom cholesterolu we krwi?
W związku z zagrożeniami, jakie niesie ze sobą podwyższony cholesterol bardzo ważne jest zadbanie o utrzymanie jego poziomu w normie. Oprócz badania poziomu cholesterolu całkowitego, należy badać również frakcje LDL i HDL a także trójglicerydy. Wykonane odpowiednio wcześnie badania pozwalają wykryć zagrożenie miażdżycą, a to z kolei powinno skłonić nas do zadbania o własne zdrowie poprzez zmianę stylu życia, odpowiednią dietę i wprowadzenie do niego aktywności fizycznej. Niekiedy wystarczy niewielka zmiana stylu życia, a wyniki badań wracają do normy. Wiele zależy od diety, aczkolwiek całkowite wyeliminowanie z niej cholesterolu nie jest konieczne. Optymalna dzienna dawka w pożywieniu wynosi 200 mg, aby jej nie przekroczyć trzeba unikać tłustego mięsa, podrobów, tłustych wędlin, żółtek jaj, masła, pełnego mleka, a także żywności typu fast food. Unikać należy także potraw smażonych na maśle, smalcu, słoninie czy twardych margarynach i białego pieczywa. Warto sięgnąć po bezpieczne w diecie niskocholesterolowej produkty zbożowe, oleje roślinne, odtłuszczone produkty mleczne, a także po warzywa, owoce, orzechy, nasiona roślin strączkowych. Nieocenione są ryby, które zawierają wielonienasycone kwasy tłuszczowe należące do rodziny omega-3. Trzeba włączyć do swojego jadłospisu kasze, ciemne pieczywo, płatki owsiane, które zawierają błonnik pokarmowy zmniejszający stężenie cholesterolu we krwi. Mięso warto gotować, dusić, piec w folii lub na ruszcie. Kwasy te obniżają poziom cholesterolu wytwarzanego przez wątrobę, a także zmniejszają poziom trójglicerydów, które również przyczyniają się do rozwoju miażdżycy. Jest to pierwsza metoda w walce z cholesterolem, drugą oczywiście jest zaordynowane przez lekarza leczenie farmakologiczne, które spowalnia proces twardnienia tętnic i powstawania blaszek miażdżycowych. Leki (np. statyny) podaje się wówczas, gdy dieta nie doprowadza do obniżenia do osiągnięcia prawidłowych wartości cholesterolu. Dieta i leki to jeszcze nie wszystko!

Uwaga! Bardzo ważny w walce z cholesterolem jest ruch i ćwiczenia fizyczne! Wystarczy długi spacer albo jazda na rowerze, tym bardziej, jeżeli borykamy się z nadwagą. Stosując się do powyższych wskazań sami możemy mieć bardzo duży wpływ na poprawę naszego stanu zdrowia i obniżyć ryzyko miażdżycy i innych chorób krążenia.