Rany przewlekłe to takie, w których mimo prawidłowego zaopatrzenia i leczenia nie rozpoczynają się procesy gojenia w okresie 8 tygodni. Rozwijają się z zakażonych czy źle zaopatrzonych ran ostrych lub też są skutkiem schorzeń ogólnoustrojowych występujących u pacjenta np. cukrzycy czy niewydolności żylnej. Proces ich gojenia może trwać nawet do kilkunastu miesięcy, przy czym nieleczone mogą skutkować poważnymi powikłaniami między innymi sepsą. Ze względu na sposób powstania można je podzielić na:
- Rany o podłożu czynnościowym – owrzodzenie żylne, w przebiegu przewlekłej niewydolności żylnej, tworzące się na podudziu, nad kostką przyśrodkową, a im bardziej zaawansowane stadium choroby, tym obejmują one większą powierzchnię podudzia. Drugim rodzajem jest owrzodzenie tętnicze powstające na skutek przewężenia światła tętnic, niedokrwienia i zmian martwiczych w obrębie skóry zaopatrywanej przez daną tętnicę, najczęstsza lokalizacja to V palec stopy lub paluch.
- Rany o podłożu metabolicznym – owrzodzenie niedokrwienne i neuropatyczne w przebiegu cukrzycy.
- Rany będące wynikiem ucisku (odleżyny) lub urazu – niegojące się po zabiegach chirurgicznych. Pierwsze z wymienionych powstają u osób długotrwale unieruchomionych, przewlekle chorych na skutek działania ucisku, sił tarcia w miejscach, gdzie występy kostne znajdują się blisko powłok skórnych - kość krzyżowa, kolce biodrowe, pięty, kostki.
Ogromną rolę w procesie gojenia się rany odgrywa prawidłowe jej zaopatrzenie. Istnieją tu 2 sposoby postępowania: suche i wilgotne leczenie. Pierwszy wykorzystuje watę i kompresy jałowe (włókninowe i gazowe), czyli tradycyjne materiały opatrunkowe, ale także kompresy kombinowane tj. nasączone np. maścią. Tak zaopatruje się rany pooperacyjne oraz niewielkie powierzchowne, rzadziej zakażone. Zmiana opatrunku często niestety wiąże się z urazem odbudowanych struktur. Jeżeli chodzi natomiast o wilgotne leczenie ran, wykorzystywane są tu materiały opatrunkowe półprzepuszczalne oraz pochłaniające nadmiar wysięku. Stanowią one barierę dla drobnoustrojów, utrzymują optymalną wilgotność, dzięki czemu proces gojenia postępuje szybciej.
Należy jeszcze wspomnieć, że na opóźnienie procesu gojenia rany ma wpływ szereg czynników: stan odżywiania pacjenta, choroby podstawowe tak np. cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze, stosowane preparaty: chemioterapeutyki, glikokortykosteroidy, czy też leki przeciwzakrzepowe. Dlatego też lekarz zajmujący się pacjentem w pierwszej kolejności włącza leczenie przyczynowe, a dopiero potem miejscowe rany. Po jej oczyszczeniu zazwyczaj dobiera według indywidualnych potrzeb pacjenta wśród takich specjalistycznych opatrunków:
- błony półprzepuszczalne,
- hydrożele
- hydrokoloidy
- hydrowłókna
- alginiany
- opatrunki piankowe (poliuretanowe)
SprSpróbujmy przybliżyć je kolejno:
1. Opatrunki hydrożelowe to naturalne lub syntetyczne polimery, mają bardzo wysoką zdolność pęcznienia. Przeznaczenie: rany słabo sączące, odwodnione, pokryte strupem lub tkanką martwiczą. Opatrunek usuwamy z rany przy pomocy jałowego roztworu soli fizjologicznej, po 3 dniach leczenia. Do takich należą Granugel (Convatec), Intra Site Gel, Aquagel.
2. Opatrunki hydrokoloidowe – główny ich składnik to polimer który pęcznieje i żeluje w kontakcie z wysiękiem z rany. Na rynku istnieje wiele ich form: pasty, granulaty, proszki oraz płytki – te ostatnie mają różne wielkości i kształty, ale i grubości (podstawowe i cienkie). Leczone są przy ich użyciu rany z wysiękiem lekkim lub umiarkowanym np.: owrzodzenia podudzi, odleżyny. Zmieniać je należy co 3 – 5 a max. co 7 dni lub też jeśli pojawi się pęcherz pod opatrunkiem, gdyż sygnalizuje on nadmiar wydzieliny w łożysku rany. Należą tu Granuflex, Comfeel podstawowy, Tegasorb.
3. Opatrunki hydrowłókniste np.: Hydrotul, Aquacel, Aquacel Ag – zawierający jony srebra – cechuje je duża chłonność – stąd są stosowane do leczenia ran z obfitym wysiękiem i dużym ryzykiem infekcji. Zmiana opatrunku powinna zachodzić co 4 dni.
4. Opatrunki z superabsorbentem – jako składnik chłonny zawierają polimery poliakrylanowe np.: Tendervet, stosowane są na rany trudno gojące się i zakażone, oparzenia 1 i 2 stopnia.
5. Opatrunki alginianowe – zbudowane z włókien alginianowych, w formie kompresów lub taśm do zapełniania ran głębokich jako tzw. tamponada. Po zaabsorbowaniu wysięku tworzą żel, który zatrzymuje także drobnoustroje i zanieczyszczenia w swojej strukturze. W zawiązku z takimi właściwościami są stosowane do leczenia ran z obfitym wysiękiem np. rany chirurgiczne, pourazowe, odleżyny, oparzenia. Mogą być stosowane w przypadku rany ze zmianami martwiczymi rozpływnymi – obowiązuje wtedy zmiana codzienna opatrunku. Maksymalny czas pozostania na ranie to 7 dni. Należą tu Sorbalgon, Fibracol Plus, Medisorb A.
6. Opatrunki piankowe – są wielowarstwowe o zróżnicowanej budowie i właściwościach absorpcyjnych. Stosowane są na niezakażone rany, zmieniane początkowo co 2-3 dni, max co 7 dni, np. Biatain, Medisorb P.
7. Kompresy maściowe nasączone np. wazeliną, parafiną, silikonem. Są stosowane do zaopatrywania ran we wszystkich fazach gojenia, częstotliwość zmiany opatrunku zależy od stanu rany i przebiegu jej gojenia. Trzeba być jednak ostrożnym, gdyż zdarzały się przypadki zbyt długiego przebywania kompresu na ranie, co poskutkowało wrośnięciem tkanki w materiał opatrunku. Ten rodzaj opatrunków posiada jednak ogromną wadę – istnieje możliwość pozostawienia w ranie małych ilości środka, którym kompres jest nasączony, jest to bardzo trudne do usunięcia. Należą tu: Atrauman, Bactigras, Inadine.
Tak duża ilość opatrunków dostępnych aktualnie na rynku sprawia, że wybór staje się coraz bardziej skomplikowany. Z drugiej jednak strony dobrze rokuje to, że powstają wciąż nowe coraz bardziej, specjalistyczne produkty.