Wdech i wydech – czyli tajniki udanych inhalacji
Osoby z przewlekłymi chorobami układu oddechowego dobrze znają leki wziewne. Inhalacja to prosty i skuteczny sposób rozprowadzenia substancji leczniczej w układzie oddechowym. Sukces terapii jest jednak związany m.in. z właściwym doborem urządzenia inhalującego i jego odpowiednią obsługą.
Terapia inhalacyjna jest jedną z najstarszych metod podania leku. Jej znakomity wpływa na organizm doceniło niejedno pokolenie, lecząc katar czy zapalenie zatok przez wdychanie eterycznych oparów z ziół. Jedną z najnowocześniejszych odmian inhalacji jest nebulizacja, podczas której pacjent wdycha nie gorące opary substancji leczniczej, a chłodną mgiełkę zawierającą rozbity na drobne cząsteczki lek.
Proces nebulizacji posiada szereg zalet:
- Środek leczniczy trafia bezpośrednio do dróg oddechowych czyli do miejsca, na które powinien oddziaływać,
- Pożądane działanie leku jest szybsze,
- Działanie uboczne leku zminimalizowane,
- Potrzebna ilość leku do leczenia jest w porównaniu z innymi formami podania leków np. doustnie czy dożylnie znacznie mniejsza,
- Zmniejszone koszty leczenia,
- Działanie profilaktyczne - inhalacja np. roztworem soli fizjologicznej upłynnia zalegającą w drzewie oskrzelowym wydzielinę i regeneruje nabłonek.
Wskazania do aerozoloterapii dotyczą szerokiego spektrum chorób górnych i dolnych dróg oddechowych. Wśród nich należy wymienić m.in.: mukowiscydozę, astmę oskrzelowa, przewlekłe i nawracające zapalenie oskrzeli, a także przewlekłe nieżyty nosa, gardła i krtani. Do nielicznych przeciwwskazań nebulizacji zaliczymy: ciężką niewydolność serca, niewydolność oddechową nie związaną z mechanizmem obturacji oskrzeli, przewlekłe, ciężkie choroby układu oddechowego (np. gruźlica, nowotwory), jak również krwotoki z dróg oddechowych.
Pojęciowy zawrót głowy: czym właściwie jest inhalator, a czym nebulizator?
Częstym błędem utrudniającym rozmowę i wybór odpowiedniego sprzętu jest naprzemienne używanie nazw inhalator i nebulizator, zarówno przez pacjentów, jak i osoby ze środowiska medycznego.
Pod pojęciem inhalator rozumiemy indywidualne, tanie i szybkie w użyciu urządzenie ciśnieniowe. W zbiorniczku inhalatora zawarta jest dawka leku starczającą na jego wielokrotne użycie. Na rynku znajdziemy dwie grupy inhalatorów: MDI – gazowe i DPI – proszkowe. Wadą tych drugich jest stosowanie nośników drażniących drogi oddechowe (proszek). Inhalatory DPI trzeba również przechowywać w suchym miejscu – proszek łatwo absorbuje wilgoć. Zarówno urządzenia MDI i DPI wymagają koordynacji wdechu z uwolnieniem dawki leku. Może rodzić to pewne problemy przy leczeniu chorób zwłaszcza u dzieci.
Nebulizator to z kolei urządzenie generujące aerozol za pomocą fal ultradźwiękowych lub kompresora. Podczas zabiegu chory wdycha mgiełkę generowaną przez nebulizator, a unoszące się w niej cząsteczki lekarstwa z każdym wdechem są transportowane w głąb układu oddechowego. Wielką zaletą tej formy inhalacji jest łatwość podania leku pacjentowi „niewspółpracującemu” np. małemu dziecku, osobie starszej lub upośledzonej.
Na początek należy się zastanowić jaki nebulizator jest nam potrzebny?
Do wyboru mamy nebulizatory pneumatyczne (tłokowe, sprężarkowe) - generujące aerozol średniokroplisty i drobnokroplisty. Służą one do terapii poszczególnych odcinków dróg oddechowych (depozycja aerosolu następuje w drzewie oskrzelowym, a nawet pęcherzykach płucnych). Tylko cząsteczki aerozolu mniejsze niż 5 µm efektywnie docierają do drzewa oskrzelowego. Przy wielkości kropli od 5-8 µm wchłanianie następuje w tchawicy i dużych oskrzelach, do oskrzeli i oskrzelików docierają cząsteczki o wymiarach 2 do 5 µm, a przy wielkości kropli od 0,5 do 2-3 µm lek deponowany będzie w pęcherzykach płucnych. Nebulizator pneumatyczny nie ma ograniczeń jeśli chodzi o rodzaj podanej substancji.
Nebulizator ultradźwiękowy generuje natomiast aerozol przy pomocy fali ultradźwiękowej i deponuje go w oskrzelach i oskrzelikach. Nebulizatory te stosowane są przede wszystkim do nawilżania dróg oddechowych (np. solankami, olejkami eterycznymi) ze względu na dużą wydajność, gęstość i trwałość wytwarzanego aerozolu. Stosuje się je również przy leczeniu mukowiscyzody, rehabilitacji oddechowej oraz indukcji plwociny.
Kolejnym ważnym czynnikiem przy wyborze nebulizatora jest jego przeznaczenie
W sprzedaży oferowane są nebulizatory o wysokiej wydajności (do użytku szpitalnego) i domowe. Te drugie są najczęściej małych rozmiarów, a ich funkcje są ograniczone. W rezultacie są mniej wydajne i trwałe od nebulizatorów szpitalnych. Są za to lekkie i łatwe w użyciu. Sprzęt szpitalny posiada większą wydajność aerozolu, rozbudowane funkcje użytkowe i nadaje się do wieloletniego użytku w gabinecie zabiegowym, sanatorium, czy na oddziale szpitalnym.
Jak używać nebulizatora?
Do nebulizacji używamy wyłącznie specjalnych zawiesin przeznaczonych do nebulizacji, gdzie środek czynnie działający rozprowadzany jest (najczęściej) w soli fizjologicznej. Preparaty farmakologiczne stosowane do inhalacji z wykorzystaniem nebulizatora to głównie sterydy, leki rozkurczające oskrzela, przeciwzapalne, mukolityczne oraz wykrztuśne. Rodzaj i dawkowanie każdego leku zależne są wyłącznie od decyzji lekarza. Podczas zabiegu w zależności od tego, czy chory powinien oddychać przez nos (np. przy zapaleniu zatok, niedrożności nosa) czy przez usta (np. w chorobach oskrzeli lub płuc) stosujemy odpowiednie maseczki lub ustnik. W przypadku dzieci gdzie użycie maseczki bądź ustnika jest trudne, można zastosować specjalny namiot, w którym lek rozpylany jest samoistnie, a dziecko może wdychać go nawet podczas snu.
Inhalacja trwa zwykle 10 – 20 minut, w zależności od ilości roztworu i od tego, czy do nebulizatora wlane jest samo lekarstwo czy też lekarstwo z roztworem soli fizjologicznej. Wykonanie zabiegu nie jest skomplikowane. Należy usiąść wygodnie i założyć na twarz maseczkę lub użyć ustnika.
Pamiętajmy, aby maseczka szczelnie przylegała do twarzy, a w przypadku zastosowania ustnika należy dokładnie objąć go ustami. Wdechy powinny być powolne, spokojne i głębokie. Optymalną temperaturą w trakcie zabiegu jest temperatura pokojowa. Przed zabiegiem nie należy spożywać posiłków, a palacze powinni powstrzymać się od palenia.
Pamiętajmy o tym by nebulizacji z lekiem wykrztuśnym nie wykonywać wieczorem uporczywy kaszel nie pozwoli choremu zasnąć.