Spirometria to proste i nieinwazyjne badanie, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza pomiar oddychania. Stosowane jest w diagnostyce przewlekłych chorób układu oddechowego szczególnie często w rozpoznawaniu astmy i POChP.
Dzięki spirometrii można zbadać czy pojemność płuc jest taka jaką można oczekiwać w danym wieku czy lepsza np. jeśli wcześniej uprawiało się sport. Sytuacja może być również odwrotna. Badanie to może wykazać, że rezerwy płucne są mniejsze niż spodziewane – co oznacza, że nasze płuca są starsze niż nasz wiek kalendarzowy.
Wskazaniem do badania są: choroby układu oddechowego, operacje na miąższu płucnym, monitorowanie leczenia chorób płuc. W przypadku tego badania teoretycznie nie ma ograniczeń wiekowych warunkiem jest jednak umiejętność koordynacji wdechu i wydechu, a tym samym podjęcie współpracy w tym zakresie badanego z osobą wykonującą spirometrię.
Do przeciwwskazań uniemożliwiających wykonanie pomiaru zaliczymy: świeży zawał mięśnia sercowego (przebyty w ostatnim miesiącu), tętniaki, świeżą operację okulistyczną, zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, krwioplucie o nieznanej etiologii, odmę opłucnową, obecność stanu mogącego wpłynąć na wiarygodność uzyskanych wyników (nudności, wymioty, stały kaszel, zawroty głowy, zaburzenia rytmu serca,), stany po operacjach w obrębie jamy brzusznej lub klatki piersiowej.
Podczas badania spirometrycznego mierzy się pojemność płuc, czyli objętość powietrza jaką można nabrać podczas najgłębszego wdechu lub wydychając z płuc podczas najsilniejszego wydechu. Drugą cechą płuc badaną podczas spirometrii jest szybkość wydechu czyli maksymalna objętość powietrza jaką badany wydycha podczas pierwszej sekundy gwałtownego wydechu.
Obydwie te cechy mierzone są za pomocą urządzenia o nazwie spirometr. Obecnie najmniejsze spirometry można już schować do kieszeni, ale w przychodni najprawdopodobniej spotkamy się z dużo większym urządzeniem podłączonym do komputera. Podczas badania aparat wylicza, czy wynik spirometrii jest prawidłowy, a jeśli nie, to jaki jest ubytek sprawności płuc w procentach w stosunku do wartości prawidłowej zależnej od wieku, płci i wzrostu badanego pacjenta. Spośród wielu parametrów wyróżnia się 3 najważniejsze służące do prawidłowej oceny wyniku:
- pojemność życiowa (VC),
- natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa (FEV1)
- wzajemny stosunek procentowy wyżej wymienionych parametrów (FEV1/VC).
Na podstawie tych wskaźników można różnicować trzy podstawowe typy zaburzeń występujące w chorobach układu oddechowego:
- typ obturacyjny – mamy z nim do czynienia np. w przypadku gdy w płucach znajduje się śluz, a oskrzela są skurczone. Wtedy zaczerpnięte powietrze ma trudności z wydostaniem się na zewnątrz podczas wydechu. Efekt ten sprawia, że powietrze dostaje się do płuc jednak nie może zostać wymienione na świeże. Prowadzi to do pogorszenia wydolności oddechowej. Znaczna obturacja może być podejrzeniem astmy lub POChP jednak może to być także objaw wielu innych chorób płuc.
- typ restrykcyjny - mamy z nim do czynienia jeśli objętość płuc, która uczestniczy w procesie oddychania zmniejszy się. Restrykcja powstaje np. gdy choroba niszczy fragment płuca z powodu nowotworu, czy zapalenia. W zaawansowanej POChP zmiany obturacyjne posunięte są tak daleko, że powietrze uwięzione w płucach wcale nie wymienia się na świeże.
- typ mieszany (bardzo rzadki)
W diagnostyce różnicowej astmy oskrzelowej i POChP istotne znaczenie ma tzw. próba rozkurczowa czyli test odwracalności obturacji. Wykonuje się wtedy dwa badania spirometryczne – pierwsze wyjściowe i następne w 15 minut po inhalacji leku rozszerzającego oskrzela. Można także stosować „testy prowokacyjne”, polegające na podaniu inhalacyjnie alergenu (na który osoba jest uczulona, co wywołuje reakcje astmatyczne) i spirometrycznej rejestracji przebiegu ewentualnego ataku astmatycznego.
Przygotowanie i przebieg badania
Wartość diagnostyczna badania spirometrycznego zależna jest od właściwego przygotowania pacjenta, a także prawidłowego sposobu wykonania badania i jego oceny. Powinniśmy pamiętać zatem o następujących zasadach:
Przed badaniem należy :
1) Powstrzymać się od: większego wysiłku fizycznego (30 minut), palenia papierosów
(1 godzina), spożycia obfitego posiłku oraz niektórych napojów takich jak: alkohol, mocna herbata, kawa, czy cola (2 godziny)
2) odstawić leki na co najmniej (po uprzedniej konsultacji z lekarzem):
- 8 godz. – wziewne β-mimetyki i cholinolityki krótko-działające,
- 12 godz. – krótkodziałająca teofilina i krótkodziałające β-mimetyki,
- 24 godz. - długodziałające β-mimetyki wziewne i doustne, długodziałająca teofilina, leki antyleukotrienowe,
- 7 dni – tiotropium.
3) ubrać się w odzież nie krepująca ruchów.
W trakcie badania powinniśmy:
- przyjąć prawidłową pozycję ciała (zwykle siedząca, wyprostowana)
- szczelnie objąć ustami ustnik (niestabilne protezy zębowe należy wyjąć), skrzydełka nosa powinny być zaciśnięte specjalnym klipsem, aby uniknąć uciekania powietrza przez nos.
Podczas badania prowadząca je osoba poprosi pacjenta o wciągnięcie powietrza do płuc. Następnie pacjent z największą możliwą szybkością i siłą wydmuchuje całe powietrze z płuc do aparatu. Wysiłek wydechowy badanego zarówno wdech jak i wydech powinien być maksymalny. Wydech powinien trwać co najmniej 6 sekund. Ponieważ nie jest łatwo za pierwszym razem wykonać poprawnie badanie spirometryczne, zazwyczaj powtarza się je kilka razy.