Problem bezsenności od dawna zajmuje istotne miejsce w naszym społeczeństwie. W literaturze można spotkać się z opiniami, że około 20 % ludzi cierpi na bezsenność. Jest to jedna z przypadłości społeczeństw cywilizowanych. Narasta wraz z postępem i oderwaniem się człowieka od naturalnych rytmów życia. Na przestrzeni stu lat średni całkowity czas snu nocnego skrócił się o ponad jedną piątą. Czynniki zakłócające sen takie jak: stres, zwiększające się wymagania dotyczące wydajności w życiu zawodowym czy praca zmianowa są coraz bardziej rozpowszechnione.
Bezsenność to subiektywna dolegliwość polegająca na zbyt krótkim lub nie pokrzepiającym śnie, objawiająca się również utrudnionym funkcjonowaniem w ciągu dnia. Potocznie bezsenność utożsamiana jest jedynie z kłopotami z zasypaniem. Tymczasem do jej objawów zalicza się także sen przerywany, wczesne budzenie czy złą jakość snu (tzw. sen nieregenerujący). Osoby zestresowane i przepracowane oraz bardzo nerwowe mają większe kłopoty z zasypianiem niż osoby spokojne.
W przypadku osób w podeszłym wieku zaburzenia snu często wiążą się ze współwystępowaniem innych dolegliwości. Zmiany w rytmach snu są efektem zaburzeń organicznych, które powodują, że sen trwa krócej i charakteryzuje się większą ilością wybudzeń, pojawiają się zaburzenia oddychania oraz okresowe ruchy kończyn. Zdrowe osoby w podeszłym wieku mają na ogół stłumiony lub przesunięty rytm około dobowy, czego efektem jest wcześniejsze zasypianie oraz budzenie się.
Zapotrzebowanie na sen z wiekiem się zmniejsza. Niemowlę przesypia prawie całą dobę, dziecko w wieku przedszkolnym 12 godzin, młody człowiek 7-9 godzin, a po 50 roku życia 5-7 godzin. Niektórym ludziom zdrowym i silnym wystarcza krótszy okres snu. Dla osób słabych, a także tych, którzy wykonują wytężoną pracę zarówno fizyczną jak i umysłową może być potrzebny dłuższy sen. Regeneracyjna wartość snu zależy nie tylko od czasu jego trwania, ale także od jego jakości. Nie jest do końca określone jak długo człowiek może wytrzymać bez snu. Zwierzęta umierają po 4-12 dniach bezsenności. Człowiek już po dwóch dniach bez snu jest zmęczony, rozdrażniony, nie może skupić uwagi, wolniej reaguje na bodźce, miewa halucynacje oraz traci inicjatywę i zdolność do pracy. Nie jest niepokojący fakt, że śpimy w nocy tylko 5-6 godzin tak długo, jak długo czujemy się wypoczęci w ciągu dnia. Nieprzespana noc od czasu do czasu nie zagraża naszemu zdrowiu, „zaległości” senne często są wyrównane już następnej nocy. Długie okresy niedosypiania lub regularnego przerywania snu mogą wywierać negatywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne.
Leczenie bezsenności może się odbywać na dwóch płaszczyznach, tj. farmakologiczne i niefarmakologiczne. Należy podkreślić, iż w zwalczaniu bezsenności leki odgrywają rolę drugoplanową.
Pierwsze miejsce zajmuje leczenie niefarmakologiczne, które polega na usunięciu przyczyn zaburzeń emocjonalnych. Pomocne jest postępowanie mające na celu zapewnienie tzw. zasady higieny snu; odpowiednia dieta „na noc”; stosowanie kąpieli leczniczych oraz technik relaksacyjnych; medytacja; metody numeryczne (np. przysłowiowe liczenie baranów); wysłuchanie ulubionej melodii, wypicie szklanki ciepłego mleka lub ziółek, zjedzenie łyżeczki miodu, przeczytanie kilku stronic pogodnej książki itp. Najlepiej jest spać przy otwartym lub uchylonym oknie, a w zimie w starannie przewietrzonym pokoju.
Leczenie bezsenności należy zacząć od preparatów roślinnych. Przykładem może być popularna nalewka walerianowa (kozłkowa). Leki roślinne o działaniu uspokajającym są lekami z wyboru, a jako łagodnie działające, nietoksyczne, nie powodujące uzależnienia, a przyjmowane zgodnie z zalecanymi dawkami nie ograniczają sprawności psychofizycznej.
Właściwości uspokajające i nieznaczne nasenne mają związki zawarte w wielu roślinach:
- Chmiel zwyczajny (Humulus Lupulus L.).
- Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.).
- Kozłek lekarski (Valeriana officinalis).
- Lawenda (Lavandula).
- Lipa (Tilia)
- Melisa lekarska (Melissa officinalis L.)
- Męczennica (Passiflora incarnata L.)
- Miłek wiosenny (Adonis vernalis).
- Owies zwyczajny (Avena sativa).
- Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla L).
- Serdecznik pospolity (leonurus cardiaca).